Lean in het onderwijs: O2A5 aan het woord

Blaas: “Toen ik hier twee jaar geleden kwam, zat iedere school te veel op zijn eigen eiland. Het was, en is, mijn opdracht om van die losse locaties één hecht cluster te maken, met als einddoel om het onderwijs nog verder te versterken. Onze grootste wens is dat de scholen optimaal samenwerken en dat er een gezamenlijke leer- en verbetercultuur heerst. Maar in een cluster waarin kennisdeling niet vanzelfsprekend is, is dat niet iets wat je van de ene op de andere dag bereikt. Als clusterdirecteuren en IB’ers willen we hierin het goede voorbeeld zijn. Samen met Symbol-consultants Annemiek Verschuuren en Roger Beumer zetten we stevigere stappen richting ons doel.” “En laten we voorop stellen: dat heeft voor iedere medewerker op onze scholen voordelen”, voegt Brocken toe. We willen heel graag ons onderwijs versterken, maar merken tegelijk dat we er niet voldoende aan toe komen – we ervaren een hoge werkdruk. We leren nu dat we effectiever met onze tijd en middelen kunnen omgaan door onze energie te gebruiken voor zaken die er toe doen. Het is goed om daar bij stil te staan, want we zijn er van overtuigd dat het nog beter kan.”

Van ieder voor zich naar kijken naar een gezamenlijke basis

Een goed voorbeeld hiervan is de aanschaf van een nieuwe taalmethode, iets wat recentelijk heeft gespeeld. Blaas: “Verschillende scholen waren daarmee bezig – ieder voor zich. Maar waarom zou iedereen het wiel opnieuw uitvinden? Om goed onderbouwde keuzes te kunnen maken, móet je samenwerken. Wat zijn de gezamenlijke uitgangspunten? Waarom werkt iets voor de één wel en voor de ander niet? En wat zijn onze leerervaringen en wat kunnen we daar als organisatie van leren? Door dit gezamenlijk op te pakken en te kijken wat er in het proces écht toe doet, realiseer je samen een verbetering én is het voor alle betrokkenen minder belastend. Je hoeft het niet alleen te doen. In dit soort situaties lijkt kennisdelen en samenwerken ingewikkeld, want in het onderwijs wordt veel waarde gehecht aan autonomie. Maar het is ook noodzakelijk.”

“De leraar doet ertoe”

En juist daarom is de samenwerking met Symbol gezocht, want de aanschaf van de nieuwe methode is slechts één van de vele voorbeelden. Blaas: “Als directie en IB’ers hebben we eerst gezamenlijk een introductie in Lean gehad. In één van de bijeenkomsten werd het werkproces in kaart gebracht, door middel van Brown Paper-sessies. Dat was erg bijzonder, want we kwamen er achter hoeveel onderliggende processen elkaar raken. Oftewel: hoeveel er in beweging wordt gezet als je één proces verbetert. Alles is aan elkaar gelinkt, diep in de organisatie. En al die processen hebben uiteindelijk ook effect op de leerling. Hoe beter en efficiënter leraren hun werk kunnen doen, hoe beter onderwijs er wordt gegeven. De leraar doet ertoe, dat is echt de kern.”

Het groepsbesprekingsproces onder de loep

“De volgende stap na de Brown Paper-sessies was het in kaart brengen van verschillende ontwikkel- en verbeterkansen, zodat we prioriteiten konden stellen”, gaat Brocken verder. “Het eerste proces dat de IB’ers graag wilden oppakken, was het groepsbesprekingsproces met leerkrachten. De ene IB’er vond het vervelend dat gemaakte afspraken niet werden nagekomen, de ander stoorde zich aan het feit dat de groepsbespreking vooral een check-up was – zijn dingen wel gebeurd? Ook de lange doorlooptijd van het proces speelde een rol. Vaak was de situatie alweer veranderd in de tijd tussen het plannen van een afspraak en het daadwerkelijk bij elkaar komen van IB’ers en leerkrachten. De toegevoegde waarde voor het onderwijs was daardoor minimaal. Allemaal hadden we behoefte aan een meer proactieve houding van de leerkrachten en het versterken van hun expertrol. Dankzij de begeleiding van Annemiek hebben we het niet alleen uitgedacht, maar hebben we het ook zelf goed uitgewerkt. Daarbij hebben we het groepsbesprekingsproces gestandaardiseerd. We werken nu allemaal op dezelfde manier, met dezelfde documenten. Heel handig voor als er iemand ziek wordt of eventueel vertrekt. En het maakt het tevens gemakkelijker om het met elkaar over verdere verbeteringen van het proces te hebben.”

Van werkvloer tot strategie

Het veranderen van het groepsbesprekingsproces is een intensief traject geweest. “Maar het heeft zeker zijn vruchten afgeworpen”, zegt Blaas. “We hebben in zes sessies met collega’s stap voor stap het proces doorlopen. Ook de werkvloer heeft hierin meegedacht en meegekeken. Door de coronatijd hebben we een aantal extra individuele sessies op de achtergrond gehouden. Brocken voegt toe: “Ik vond het vooral fijn om met collega’s te sparren en om te merken dat ze willen meedenken. Bovendien is het fijn dat dit verbetertraject aansluit bij de doelstelling van de organisatie en de visie van het MT. Dat maakt dat we het ook echt gaan invoeren en dat het iets is van ons samen. Het is nu nog  ‘een kwestie van doorpakken’, stap voor stap verbeteringen implementeren en met elkaar de dialoog te blijven voeren over het effect op ons onderwijs.”

Een professionele leergemeenschap (PLG)

Voor de directie ging het traject na de Lean-introductie verder met een aantal strategiesessies. Blaas: “We hebben in die sessies gekeken waar ons cluster nu staat, wat onze doelstellingen zijn en hoe ons schoolplan er voor het komende jaar uit moet zien. Ons uitgangspunt: het moet bijdragen aan een duurzame ontwikkeling én we willen een professionele leergemeenschap (PLG) zijn. Samenwerken en van elkaar leren moet gemeengoed worden, want dat draagt bij aan het hoofddoel: het verbeteren van de motivatie en de leerprestaties van de leerlingen. We houden de focus op wat echt waarde toevoegt. Het groepsbesprekingsproces dat de IB’ers hebben opgepakt past daar goed in. Ook daar draait het onderaan de streep om beter onderwijs voor de leerlingen.”

De verantwoordelijkheid voor een gezamenlijke leer- en verbetercultuur

“Samen met Annemiek en Roger hebben we als MT ons plan verder uitgewerkt”, gaat Blaas verder. “Onze volgende stap is het nog verder uitrollen op de werkvloer, zodat de PLG-gedachte in het hele cluster bekend wordt. Pas als de verantwoordelijkheid voor een gezamenlijke leer- en verbetercultuur lager in de organisatie komt te liggen, wordt het de nieuwe normaal.”

“Het balletje rolt – en moet blijven rollen”

Cultuurverandering is een proces van jaren, geven zowel Blaas als Brocken aan, maar inmiddels zit kennisdeling al wel bij iedereen tussen de oren. “Het balletje rolt en moet nu blijven rollen – ook zonder Symbol. Nog tot het einde van het schooljaar worden we intensief door hen begeleid, en dat is erg prettig. Annemiek is met haar jarenlange ervaring en deskundigheid als het ware onze supervisor, onze aanjager. Ze zorgt dat gestarte verbeterinitiatieven doorlopen – en dat doet ze erg goed. Maar over een paar maanden moeten we op eigen benen kunnen staan. Daar hebben we alle vertrouwen in, want niet alleen wij maar ook de leerkrachten staan er open voor en zijn enthousiast. De werkgroep Begrijpend Lezen werkt bijvoorbeeld al clusterbreed. En Nathalie kan met de geleerde kennis en ervaring van dit traject hierin een voortrekkersrol nemen. Een mooie stap richting één hecht cluster.”

Meer informatie

Ook evenals O2A5 je onderwijs versterken door onder andere effectiever en beter samen te werken? Neem dan gerust contact met ons op. We komen graag vrijblijvend bij je langs om de mogelijkheden te verkennen en te bespreken!